O'zbek amaliy san'ati

Hunarmandchilik bir davrdan ikkinchisiga rivojlanib, noma’lum rassomlarning boy tasavvurlari va shakllarining mukammalligi bilan ajralib turadigan noyob asarlarini qoldirdi. 20-asrda ijtimoiy-iqtisodiy sharoit oʻzgarganligi sababli hunarmandchilik ishlab chiqarish asta-sekin ikkinchi planga oʻtib, oʻz oʻrnini mahalliy sanoat ishlab chiqarishiga boʻshatib berdi.

Ayni paytda, O’zbekistonda amaliy san’at merosi shunchalik ulkanki, uni ba’zan tushunish qiyin. Ular orasida gilam to’qish, yog’och o’ymakorligi, mis quvish, o’zbek kulolchiligi, qo’g’irchoqlar, to’qimachilik, zargarlik buyumlari, kashtachilik, oltin kashtachilik va boshqalar bor. Bu san’atlar asrlar davomida rivojlanib, nafaqat mahalliy urf-odatlarga, balki xalq donoligiga, avloddan-avlodga o’tib kelayotgan merosga, oilaviy va milliy urf-odatlarga tayangan. Rivojlanayotgan xalq amaliy san’ati o’ziga xos etnosning badiiy tasavvuri, boyligi va o’ziga xosligi bilan hayratga soldi.

Oltin iplar bilan kashta tikish haqli ravishda xalq amaliy san’atining eng mashhur turlaridan biri hisoblanadi. Bu turdagi kashta tikish dunyoning ko’plab mamlakatlarida, shu jumladan O’zbekistonda ham keng tarqalgan edi. Biroq, maxsus kashtachilik texnikasi va milliy naqshlar zardo‘zlik bilan o‘zbek mahsulotlarini o‘ziga xos san’at asariga aylantirdi. Oltin tikish texnikasi boshqa kashtachilik turlaridan ko’p jihatdan farq qiladi. Oltin ipni matodan o’tkazib yuborish qiyin, shuning uchun usta uni matoga eng sirtidan bog’lab qo’yishi kerak. Shu bilan birga, oltin iplar eskirmasligi kerak. Bu mashaqqatli va ko’p vaqt talab qiladigan jarayon qo’lda yasalgan oltin kashtado’zlikni mashinasozlikdan ko’ra qimmatroq va qadrliroq qiladi.

Shunga o’xshash yoki undan ham ko’proq mehnat talab qiladigan jarayon, u ham qadimiy san’at turlaridan biriga tegishli – gilam to’qish. Bugun O’zbekistonning ko’plab viloyatlarida o’zbek gilamchilikning qadimiy an’analari qayta tiklanmoqda. Yorqin, o’ziga xos murakkab naqshlar, ranglarning o’ziga xos ishlatilishi, yorqinligi va dizaynning ko’p sonli variantlari mahalliy gilamlarni ko’plab mamlakatlarda mashhur qildi.

O’zbek kulolchilik buyumlari bir xil darajada mashhur. Asrlar mobaynida kulolchilik mintaqada eng yuqori darajada rivojlangan hunarmandchilik bo’lib kelgan. Keramika ishlab chiqarish uchun loy ishlatilgan, keyinchalik u sir bilan qoplangan va original naqsh va bezaklar bilan bezatilgan. Ushbu yo’nalishning mashhur vakili – Rishton kulollari. Ishkordan yasalgan yorqin ko’k rangli sir, o’simlik kulidan tayyorlangan bo’yoq bilan ajralib turadi.

O‘zbekistonda azaldan san’at yuksak qadrlangan, hunarmandlar e’zozlangan, jamiyatda ma’lum mavqega ega bo‘lgan. Sanoatning gullab-yashnashi vaqtinchalik amaliy san’atga soya solgan bo’lsa, endi u ikkinchi hayotga ega bo’ldi. Bugungi kunda respublikada usta va hunarmandlarga katta e’tibor qaratilmoqda. Milliy siyosatda merosning qadri va an’anaviy madaniy qadriyatlari, shuningdek, hunarmandlarni qo’llab-quvvatlash ustuvor o’rin egalladi. An’anaviy hunarmandchilikning tiklanishi ona O’zbekiston madaniyatini saqlashga bo’lgan ongli intilishning bir qismidir.