"Rafidagul"

Samarqandning anʼanaviy bezak kashtachiligi kompozitsiya jihatidan juda xilma-xil boʻlgan. «Ruijo» (yangi turmush qurganlar to’shagi uchun choyshab) va «bolinpush» (yostiqlar uchun yopinchiq)ni o’z ichiga olgan to’shak to’plami kelinchak sepining muhim buyumi hisoblangan. Yangi turmush qurganlar to‘shagining kashta tikilgan buyumlari bezaklariga alohida e’tibor berilgan, bu yo xayrixohlik xususiyatiga ega, yoki sehrli himoya vazifasini bajargan.

Samarqandlik mahsulotlarning rangi shiddatli va jiddiy rang sxemasi bilan ajralib turardi. Kashta tikilgan mahsulotlarning eng mashhur variantlaridan biri bu «chor-chirogʻ» naqshli kompozitsiyadir. Chor-chirog’ naqshining nomi mahalliy aholining kundalik hayotida uzoq vaqt davomida ishlatilgan to’rt pishiq moy chiroqdan kelib chiqqan. Ko‘pchilik tadqiqotchilar chor-chirog‘ obrazini zardushtiylik dini bilan, muqaddas olov ramzi bo‘lgan olovga sig‘inish bilan bog‘laydilar. Vaqt o’tishi bilan bunday naqshli kashta tikish himoya qiymatiga ega bo’ldi va to’y marosimlarida muhim atributga aylandi. “Rafida” yoki “rafidagul” nomli ruijo bezaklarida qoʻllanilgan gulli bezak tandirda non tayyorlashda qoʻlga kiyiladigan yostiqni anglatgan.

Dastlab, naqsh boshqacha nomlangan, ammo vaqt o’tishi bilan u hunarmand ayollarning naqshning har qanday ob’yekt bilan o’xshashligi bilan bog’liq bo’lgan yangi ma’nosiga ega bo’ldi. Xurofotga koʻra, achchiq qalampir oilani yovuz ruhlardan va yomon ko’z tegishidan himoya qilgan, shuning uchun kompozitsiyaning ba’zi joylarida «qalampirnusxa» (qalampir) naqshidan foydalanilgan.